امدادهای غیبی در زندگی بشر

 

متن آورده شده از کتاب ( امدادهای غیبی در زندگی بشر ) به قلم استاد شهید مطهری می باشد

---

 

مددهای غیبی            

گذشته از اینکه اشیاء در اصل هستی خود از غیب مدد می‏گیرند ، بعبارت‏
دیگر سراسر طبیعت مدد غیبی است ، در زندگی بشر یک سلسله مددهای غیبی‏
خاصی هم وجود دارد . یعنی چه ؟ مگر مددهای عمومی و خصوصی در کار است ؟
بلی لازم است قبلا اصطلاحی از قرآن ذکر کنم و سپس به توضیح مطلب بپردازم.
قرآن خداوند را هم با صفت رحمان و هم با صفت رحیم یاد می‏کند . بسم‏
الله که خود آیه‏ای از قرآن است هم مشتمل بر رحمان است ، هم مشتمل بر
رحیم رحمان و رحیم دو مشتق از رحمت می‏باشند ، با این تفاوت که رحمت‏
رحمانی عبارت است از رحمت عمومی که شامل همه موجودات است . وجود هر
موجودی برای آن موجود رحمت است ، وسائلی که برای ابقاء و ادامه وجود او
آفریده شده است رحمت است .
اما رحمت رحیمیه عبارت است از الطاف و دستگیری‏های خاصی که یک‏
موجود مکلف در اثر حسن انجام وظیفه مستحق آن می‏گردد ، لطف خاصی است که‏
طبق قانون خاص ، نه قانون عام طبیعت ، شامل حال می‏گردد .
پیامبران آمده‏اند که ما را به اینگونه مددهای غیبی مؤمن نمایند ، اگر
چنین ایمانی در ما پیدا شود ما عملا

68  

---

 

با خداوند وارد معامله و بده و بستان می‏شویم ، احساس می‏کنیم که نیکی‏ کردیم و خداوند بما پاداش نیک داد ، ما را حفظ و نگهداری کرد ، بر عکس‏ ، بدی کردیم و کیفر دیدیم . بهر حال بشر در زندگی خاص خود ، اعم از زندگی فردی یا اجتماعی احیانا مشمول لطف‏ها و رحمتهای خاصی می‏شود که او را دستگیری می‏کند و از سقوط نجات می‏دهد ، خداوند در باره رسول اکرم‏ می‏فرماید : " « الم یجدک یتیما فاوی 0 و وجدک ضالا فهدی 0 و وجدک عائلا فاغنی »" . اما در نمازهای پنجگانه می‏گوئیم " « ایاک نعبد و ایاک نستعین »" . خدایا تنها تو را می‏پرستم و تنها از تو کمک می‏خواهم . این خود نوعی‏ استمداد از غیب است . انواع امدادها کمکهای غیبی گاهی به صورت فراهم شدن شرائط موفقیت است و گاهی به‏ صورت الهامات و هدایتها و روشنیها و روشن بینی‏ها . ولی باید دانست که‏ اینگونه الطاف غیبی گزاف و رایگان نیست ، چنین نیست که انسان در خانه‏اش بنشیند دست روی دست بگذارد و منتظر باشد " دستی از غیب برون‏ آید و کاری بکند " خیر چنین انتظاراتی بر خلاف ناموس و آفرینش است . دو آیه از قرآن ذکر می‏کنیم یکی در مورد مددهائی که به صورت فراهم شدن‏ شرائط موفقیت است و دیگر در مورد مددهائی که به صورت الهامات و هدایتهای معنوی است ، ببینید قرآن چه شرائطی ذکر می‏کند و چگونه‏ 69

---

است که به صورت گزاف و رایگان رخ نمی‏نماید . در مورد اول می‏گوید : " « ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم »" اگر خدا را یاری کنید خداوند شما را یاری می‏کند و ثابت قدمتان می‏دارد . ببینید یاری الهی را که مدد غیبی است مشروط می‏کند به یاری قبلی خدا یعنی‏ به اینکه خدمت و عمل و مجاهدتی در راه خیر عموم صورت بگیرد و مخصوصا در راه خدا باشد یعنی لله و فی الله باشد . یعنی هم عمل و مجاهدت و کوشش‏ شرط است و هم اخلاص و حسن نیت . در مورد دوم می‏گوید : " « و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان‏ الله لمع المحسنین »" یعنی آنانکه در راه ما کوشش و جدیت به خرج‏ می‏دهند ما راههای خود را به آنها ارائه می‏دهیم ، خداوند با نیکوکاران‏ است . در این آیه نیز هم کوشش را و هم اینکه " در راه ما " باشد ذکر می‏کند ، هم صرف نیروی بدنی و هم صرف نیروی روحی را شرط قرار می‏دهد و در این صورت است که هدایت و روشنی باطنی به انسان داده می‏شود . می‏بینید که سخن از مددهای گزاف و رایگان نیست . علی علیه السلام جمله بسیار جالبی دارد در زمینه نصرت‏های الهی و اینکه‏ در چه شرائطی مددها و تأییدات غیبی می‏رسد . این جمله در نهج البلاغه است‏ می‏فرماید : « " و لقد کنا مع رسول الله نقتل آبائنا و أبنائنا و اخواننا و أعمامنا ، ما یزیدنا ذلک الا ایمانا و تسلیما و مضیا علی اللقم و صبرا علی مضض الالم و جدا فی جهاد العدو ، و لقد کان الرجل منا و الاخر من‏ عدونا یتصاولان تصاول الفحلین ، یتخالسان انفسهما ایهما » 70

---

« یسقی صاحبه کأس المنون ، فمرش لنا من عدونا و مرش لعدونا منا فلما رأی‏ الله صدقنا انزل لعدونا الکبت و انزل علینا النصر . . . و لعمری لو کنا نأتی ما أتیتم ما قام للدین عمود و لا اخضر للایمان عود » " . علی علیه السلام در این جمله‏ها جدیت و اخلاص مسلمانان صدر اول را که‏ منتهی شد به نصرت‏های عظیم الهی و اینکه اگر آن همه مجاهدتها و اخلاصها نمیبود پیروزی هم نبود توصیف می‏کند . میفرماید : آنگاه که در خدمت رسول‏ اکرم بودیم ، در راه ایمان و عقیده با پدران و پسران خود میجنگیدیم و از اینکه شمشیر بر روی آنها و برادران و عموهای خود بکشیم و آنها را بکشیم‏ پروا نداشتیم . این چنین پیشامدهای سخت ما را سست نمیکرد و بر استقامت‏ و ثبات قدم و صبر و پیشروی ما میافزود ، چنان بود که گاهی در میدان جنگ‏ یکی از ما و یکی از دشمنان ما در جنگ تن به تن مانند دو شتر نر خشمناک‏ بهم می‏پیچیدند ، هر یک می‏خواست جان دیگری را بر باید ، گاه ما بردشمن و گاه دشمن بر ما پیروز میشد . چون صدق نیت ما مشهود ذات حق گشت ( یعنی‏ چون صدق نیت ما به حقیقت پیوست ، زیرا تحقق هر چیزی مساوی است با مشهود بودن آن برای ذات حق ، خداوند خذلان را بر دشمن ما و نصرت را بر ما نازل فرمود ، یعنی چون ما هم میکوشیدیم و هم کوشش ما در راه حقیقت‏ بود و دشمن ما میکوشید اما نه در راه حقیقت بلکه در راه دفاع از باطل و از هوای نفس ، خداوند ما را مدد فرمود . . . بخدا قسم اگر ما مانند امروز شما بودیم نه استوانه‏ای 71

---

از دین بر پا میشد و نه درختی برای اسلام و ایمان سبز می‏گشت . قرآن کریم در داستان اصحاب کهف چنین می‏فرماید : " « انهم فتیة آمنوا بربهم و زدناهم هدی و ربطنا علی قلوبهم اذ قاموا " یعنی آنها گروهی جوانمرد بودند که پروردگار خویش را شناختند و بدو ایمان آوردند و ما بر هدایت و روشنائی آنها افزودیم و بقلب آنها قوت‏ بخشیدیم ، زیرا آنها بپاخاسته بودند و عقائد سخیف قوم خود را مورد حمله‏ قرار داده بودند . در اینجا نیز هم سخن از مدد غیبی به صورت هدایت و روشن بینی است و هم سخن از تقویت نیروی اراده است و هر دو را مشروط کرده است به دو چیز : یکی قیام و به پا خاستن و دیگر لله و فی الله بودن قیام . اینکه زندگی انسان اگر مقرون بحق جوئی و حقیقت خواهی و اخلاص و عمل و کوشش باشد مورد حمایت حقیقت قرار میگیرد و از راههائی که بر ما مجهول‏ است دست غیبی ما را تحت عنایت خود قرار میدهد ، علاوه بر اینکه یک‏ امر ایمانی است و از لوازم ایمان به تعلیمات انبیاء است ، یک حقیقت‏ تجربی و آزمایشی است ، البته تجربه و آزمایش شخصی و فردی . یعنی هر کسی‏ لازم است در عمر خویش چنین کند تا اثر لطف و عنایت پروردگار را در زندگی خود ببیند و چقدر لذت بخش است معامله با خدا و مشاهده آثار لطف‏ خدا . کار خیلی سختی نیست ، مراحل اولیه‏اش آسان است ، انسان میتواند با پیمودن راه خدمت بخلق ، کمک بضعیفان ، مخصوصا احسان بوالدین ، بشرط اخلاص و حسن نیت ، 72

کم و بیش آثار لطف خدا را همراه خود ببیند ، من خودم میتوانم ادعا کنم‏ که برای خودم این مسائل جنبه آزمایشی دارد ، عملا لطف پروردگار را در این‏ شرائط وجدان کرده‏ام . داستانی از مرحوم آیة الله بروجردی اعلی الله مقامه بیاد دارم : در سالهای اولی که ایشان از بروجرد به تهران و از تهران به قم آمدند و در اثر در خواست حوزه علمیه در قم اقامت فرمودند ، و البته آمدنشان‏ بطهران دنبال یک کسالت شدید بود که احتیاج به جراحی پیدا کرد و ایشان‏ تحت عمل قرار گرفتند . پس از چند ماه اقامت در قم ، تابستان رسید و حوزه تعطیل شد ، ایشان تصمیم گرفتند بزیارت مشهد بروند زیرا در حال شدت‏ بیماری نذر کرده بودند که اگر خداوند ایشان را شفا داد بزیارت حضرت رضا علیه السلام تشرف حاصل کنند . یکی از مراجع تقلید حاضر برای بنده نقل کردند که ایشان در یک جلسه‏ خصوصی این تصمیم را ابراز فرمودند و ضمنا باصحاب خودشان که در آن جلسه‏ شرکت داشتند فرمودند کدامیک از شما با من خواهید آمد . ما گفتیم تأملی‏ می‏کنیم و بعد جواب می‏دهیم . ولی ما در غیاب ایشان مشورت کردیم و اساسا صلاح ندیدیم ایشان فعلا از قم به مشهد بروند ، بیشتر روی این جهت فکر می‏کردیم که ایشان تازه بمرکز قم آمده‏اند و هنوز مردم ایران ، مخصوصا مردم‏ تهران و مشهد که در مسیر و مقصد مسافرت ایشان هستند ایشان را درست‏ نمی‏شناسد و بنابراین تجلیلی که شایسته مقام ایشان هست از ایشان‏ 73

---

بعمل نخواهد آمد . لهذا تصمیم گرفتیم ایشان را از این سفر منصرف کنیم ، ولی میدانستیم که این جهت را نمی‏شود با ایشان در میان گذاشت . بناشد عذرهای دیگری ذکر کنیم از قبیل اینکه چون تازه عمل جراحی صورت گرفته‏ است ممکن است این مسافرت طولانی با اتومبیل ( آنوقت هواپیما و قطار در راه مشهد و تهران نبود ) صدمه داشته باشد . در جلسه بعد که ایشان مجددا مطلب را عنوان کردند ما کوشیدیم هر طور شده ایشان را منصرف کنیم ، ولی یکی از حضار مجلس آنچه ما در دل داشتیم‏ اظهار داشت و ایشان فهمیدند که منظور اصلی ما از مخالفت با این مسافرت‏ چیست ؟ ناگهان تغییر قیافه دادند و با لحنی جدی و روحانی فرمودند : من‏ هفتاد سال از خداوند عمر گرفته ام و خداوند در این مدت تفضلاتی بمن‏ فرموده است که هیچ کدام از آنها تدبیر خود من نبوده است ، من در همه‏ این مدت کوشش داشته‏ام ببینم چه وظیفه‏ای دارم که بان عمل کنم ، حالا پس‏ از هفتاد سال شایسته نیست خودم بفکر خودم باشم و برای شئونات شخصی خودم‏ بیندیشم ، خیر ، میروم . آری یک فرد در زندگی عملی خود اگر کوشش و اخلاص را توأما داشته باشد خداوند او را از راههائی که خود آن فرد نمی‏داند تأیید می‏فرماید : " « ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم »" شما اگر حقیقت را یاری‏ کنید حقیقت بیاری شما میاید . 74

---

تفاوت تفکر الهی و تفکر مادی تفاوت تفکر مادی و تفکر الهی در همین جا است . از نظر یک نفر مادی‏ در حساب عالم هیچ گونه تفاوتی میان راه حق و راه ناحق نیست . عدل و ظلم‏ ، حق و ناحق ، خوبی و بدی از نظر نظام کلی و جملی عالم ، حساب خاصی‏ ندارد . گوش جهان به این معانی و مفاهیم بدهکار نیست . اساسا جهان چشم‏ و گوش و عقل و هوشی ندارد که به این چیزها برسد و آنرا که در راه حق و عدالت و اخلاق و انسانیت و نیکوکاری و اخلاص گام بر میدارد تأیید کند و آنرا که در این راه گام برنمیدارد تأیید نکند . ولی از نظر انسان الهی ، در حساب کلی جهان میان این دو تفاوت است . حقیقتی در کار است و به‏ حمایت مردان راه حق بر می‏خیزد . ما در کتاب انسان و سرنوشت تحت عنوان تأثیر عوامل معنوی در سرنوشت‏ گفته‏ایم که : " از نظر جهان بینی مادی ، عوامل مؤثر در اجل ، روزی ، سلامت ، سعادت و خوشبختی منحصرا مادی است . تنها عوامل مادی است که‏ اجل را دور یا نزدیک می‏کند ، روزی را توسعه می‏دهد یا تنگ می‏کند ، به تن‏ سلامت می‏دهد یا میگیرد ، خوشبختی و سعادت را تأمین یا نابود می‏کند اما از نظر جهان بینی الهی علل و عوامل دیگری که عوامل روحی و معنوی نامیده‏ می‏شوند نیز همدوش عوامل مادی در کار اجل و روزی و سلامت و سعادت و امثال اینها مؤثرند . از نظر جهان بینی الهی ، جهان یک واحد زنده و با شعور است ، اعمال و افعال بشر حساب و عکس‏العمل دارد ، خوب و 75

---

و در ادامه مطالب در صفحه ۷۷ آورده شده : 

الهام و اشراق

یکی از انواع مددهای غیبی الهامات و اشراقاتی است که احیانا
بدانشمندان می‏شود و ناگهان دری از علم بروی آنها گشوده می‏شود و اکتشافی‏
عظیم رخ می‏دهد .
آنچه معمولا ما از راههای حصول علم می‏شناسیم دو تا است : یکی تجربه و
مشاهده عینی ، دیگر قیاس و استدلال . بشر از راه مطالعه و مشاهده عینی‏
طبیعت با رموز و اسرار طبیعت آشنا می‏شود ، یا در اثر قوه استدلال و
قیاس نتیجه‏ای را پیش‏بینی و استنتاج می‏کند . این گونه موفقیتها عادی‏
است ، لازمه قطعی و جبری مقدماتی است که بشر عملا بکار برده است . گو
اینکه از یک نظر دقیق فلسفی در همین موارد نیز یک منشأ الهامی وجود
دارد . ولی این نظر از افق این بحث ما خارج است . حاجی سبزواری می‏گوید
:

والملهم المبتدع العلیم

حی قدیم منه عظیم

ولی آیا همه معلوماتی که در طول تاریخ عمر بشر برای بشر حاصل شده است‏
از یکی از این دو راه بوده است و لا غیر ؟ یا راه سومی هم وجود دارد ؟
بعقیده بسیاری از دانشمندان راه سومی هم هست . شاید اغلب اکتشافات‏
بزرگ از نوع برقی بوده که ناگهان در روح و مغز دانشمند جهیده و روشن‏
کرده و سپس خاموش شده است .

77

---

 

ابن سینا معتقد است که چنین قوه‏ای در بسیاری از افراد با اختلاف و تفاوت‏هائی وجود دارد جمله آیه شریفه : " « یکاد زیتها یضیی‏ء و لو لم‏ تمسسه نار »" را بر همین قوه که در بعضی افراد احیانا به صورت شدیدی‏ وجود دارد حمل می‏کند . غزالی در کتاب " المنقذ من الضلال " مدعی می‏شود که بسیاری از معلومات بشر که مربوط به احتیاجات زندگی است ابتدا بصورت الهام صورت‏ گرفته است . غزالی در باره وحی و نبوت که بحث می‏کند می‏گوید کسی که در وحی و نبوت شک می‏کند ، یا در امکانش شک می‏کند یا در وقوعش ، و یا در باره شخص معین شک می‏کند که آیا وحی به او رسیده یا خیر . بعد می‏گوید بهترین دلیل امکان آن ، وقوع آن است . زیرا بشر یک سلسله اطلاعات در باره دواها و علاجها و در باره نجوم دارد که تصور نمیرود از طریق تجربه‏ توانسته باشد آنها را بدست آورد فقط باید گفت لطف الهی از طریق الهام‏ بشر را هدایت کرده است . خواجه نصیر الدین طوسی نیز در باره احتیاج به وحی و نبوت که بحث‏ می‏کند مدعی می‏شود برخی صنایع را بشر از طریق الهام آموخته است . مولوی همین معنی و مضمون را به نظم آورده است آنجا که می‏گوید : این نجوم و طب وحی انبیاء است عقل و حس را سوی بیسوره کجا است عقل جزوی عقل استخراج نیست جز پذیرای فن و محتاج نیست 7

---

 

و هم او می‏گوید : " دانشمندان را بدو دسته می‏توان تقسیم کرد ، یکی منطقی و دیگری اشراقی‏ . علوم ترقی خود را مرهون این دو دسته متفکر است . در علوم ریاضی نیز که‏ اساس و 79     خلاصه پس مجموعا معلوم شد که در زندگی افراد بشر انواعی از مددهای غیبی وجود دارد : به صورت تقویت دل و اراده ، بصورت فراهم شدن اسباب و وسائل‏ مادی کار ، بصورت هدایت و روشن بینی ، بصورت الهام افکار بلند علمی . پس معلوم می‏شود بشر به خود واگذاشته نیست دست و عنایت پروردگار در شرائط خاصی او را دستگیری می‏کند ، از ضلالت و گمراهی و سرگردانی و از عجز و ضعف و ناتوانی نجات می‏دهد . مددهای غیبی اجتماعی حالا که در باره یک فرد چنین است ، در باره جامعه بشریت چطور ؟ آیا ممکن است که گاهی عنایت غیبی به کمک جامعه بشریت برخیزد و آنرا نجات‏ دهد ؟ اتفاقا همیشه یا غالبا نوابغی که پیدا شده‏اند ، پیامبران عظیم الشأنی‏ مانند ابراهیم و موسی و عیسی و محمد صلوش الله علیه و علیهم که ظهور کرده‏اند ، در شرائطی بوده که جامعه بشریت سخت نیازمند بوجود آنها بوده‏ است . آنها مانند یکدست غیبی از آستین بیرون آمده‏اند و بشریت را نجات‏ داده‏اند . مانند بارانی 81